“Nếu bạn chỉ nhìn thấy những điều mình tin là đúng, làm sao bạn biết điều gì là thật?”
Trong thế giới số ngày nay, nơi mà thông tin tuôn trào như dòng thác lũ, chúng ta không đơn thuần là người tiếp nhận thông tin – mà còn là nạn nhân tiềm tàng của các thuật toán thông minh.
🎯 Thuật toán củng cố niềm tin là gì?
Mạng xã hội như Facebook, TikTok, YouTube... sử dụng thuật toán đề xuất để giữ bạn ở lại nền tảng càng lâu càng tốt. Và cách hiệu quả nhất để làm điều đó chính là:
Hiển thị những nội dung bạn thích – hoặc giống với quan điểm bạn đã có sẵn.
Điều này dẫn đến một hiện tượng gọi là confirmation bias – thiên kiến xác nhận: khi chúng ta chỉ tiếp xúc với thông tin củng cố niềm tin sẵn có, và loại bỏ các quan điểm ngược lại.
Cơ chế hoạt động nghiệt ngã của thuật toán củng cố niềm tin:
Thuật toán ghi nhận mọi hành vi trực tuyến của bạn: những bài viết bạn thích, những trang bạn theo dõi, những video bạn xem, những bình luận bạn để lại, thậm chí cả thời gian bạn dừng lại ở một nội dung nào đó. Dựa trên dữ liệu này, chúng xây dựng một "hồ sơ" về sở thích và quan điểm của bạn. Từ đó, chúng ưu tiên hiển thị những nội dung tương tự, những ý kiến đồng điệu.
Điều này dẫn đến một vòng lặp nguy hiểm:
Bạn bày tỏ sự quan tâm đến một quan điểm cụ thể. (Ví dụ: bạn thích một bài viết về lợi ích của một chính sách kinh tế.)
Thuật toán nhận diện sự quan tâm này.
Thuật toán bắt đầu hiển thị cho bạn nhiều nội dung tương tự hơn. (Thêm các bài viết ủng hộ chính sách đó, các trang của những người có cùng quan điểm.)
Bạn càng tiếp xúc nhiều với những nội dung này, niềm tin của bạn càng được củng cố.
Bạn ít có cơ hội tiếp xúc với những quan điểm trái chiều hoặc thông tin đa dạng.
🫧 Bong bóng thông tin là gì?
Bong bóng thông tin (filter bubble) là thuật ngữ do Eli Pariser đặt ra vào năm 2011, để mô tả trạng thái mà người dùng internet chỉ nhìn thấy một phần thế giới – phần phù hợp với hành vi, sở thích, và niềm tin của họ.
Bạn càng tương tác với những nội dung về “ăn chay”, thuật toán sẽ càng “feed” thêm những video về ăn chay. Nếu bạn thích những post tiêu cực về một cá nhân nào đó, bạn sẽ thấy càng nhiều nội dung tiêu cực tương tự – và không bao giờ thấy lập luận bên kia.
🔍 Một ví dụ thực tế
Cuộc bầu cử Mỹ 2016 là một ví dụ nổi bật. Nhiều người ủng hộ ứng cử viên Hillary Clinton tin chắc sẽ chiến thắng, vì họ chỉ thấy những bài viết, video ủng hộ trên mạng. Tuy nhiên, họ không nhận ra rằng Facebook đã "giấu" đi hàng loạt nội dung phản đối, khiến họ sống trong một bong bóng không phản ánh thực tế xã hội.
Điều tương tự cũng diễn ra tại nhiều quốc gia, khi các cộng đồng mạng phân cực mạnh mẽ vì mỗi bên chỉ tiếp xúc với "sự thật" của riêng mình.
⚠️ Hậu quả của bong bóng thông tin
Tư duy lệch lạc: Không chấp nhận thông tin trái chiều, từ chối tranh luận lành mạnh.
Củng cố thành kiến: Những niềm tin vốn có của bạn không được thử thách, thậm chí còn được củng cố mạnh mẽ hơn, khiến bạn trở nên khó chấp nhận sự khác biệt.
Khó thay đổi chính kiến: Người trong bong bóng thường từ chối những thông tin dù đúng, nếu trái với niềm tin đã định hình.
Giảm khả năng tư duy phản biện: Khi chỉ tiếp xúc với những thông tin "dễ chịu", bạn có thể mất đi khả năng phân tích, đánh giá thông tin một cách khách quan và đặt câu hỏi về những gì mình đang thấy.
Gia tăng sự phân cực xã hội: Khi mọi người bị "giam lỏng" trong các "bong bóng" riêng biệt, sự hiểu biết và đồng cảm giữa các nhóm khác nhau sẽ suy giảm, dẫn đến sự chia rẽ và xung đột trong xã hội.
✅ Làm sao thoát khỏi bong bóng thông tin?
Theo dõi đa dạng nguồn tin: Báo chính thống, blog độc lập, ý kiến trái chiều.
Tự đặt câu hỏi: "Tại sao mình lại đồng ý điều này?", "Còn góc nhìn nào khác không?"
Chủ động tìm kiếm thông tin đối lập: Không để thuật toán quyết định hết những gì bạn đọc.
Chấp nhận sự đa dạng quan điểm: Không ai đúng mãi mãi – kể cả bản thân bạn.
📌 Kết luận
Thuật toán mạng xã hội không hề trung lập – chúng khuyến khích bạn sống trong vùng an toàn của niềm tin. Nhưng nếu bạn thật sự quan tâm đến tri thức, sự thật và phát triển tư duy cá nhân, bạn cần học cách chọc thủng bong bóng thông tin.
Hãy nhớ: Thông tin là sức mạnh – nhưng chỉ khi bạn thấy được toàn cảnh.